De oevers van glas
Zwijndrecht heeft lang een glasindustrie gehad. Natuurlijk wist ik wel van de glashut maar omdat de industrie al verdwenen was voordat ik geboren was klonk het vooral als iets romantisch of spannends. In ieder geval kon ik mij er slecht een beeld bij vormen.
Wel hoorde ik over de klompen, nee niet die houten vormen voor aan de voeten, glas die mensen vonden.
Die klompen glas die gevonden werden waren overblijfselen van het glas uit de oven en lijken veel op het Lavaglas van obsidiaan.. De ene glashut stond bij de Emmastraat op de dijk, in de buurt van het klompenstraatje dus, De andere glashut stond ter hoogte van het Slagveld. Ik hanteer maar zoveel mogelijk bestaande straatnamen om het toegankelijk te houden voor mensen die minder bekend zijn met die gebieden.
Vooral de glasfabriek, dat klinkt beter, die op de dijk in het gebied stond wat mensen nu uit de pers beter kennen als Marsdiep, was er één die al lang bestond. De glasfabrieken hadden een piramide achtige vorm.Vanaf halverwege de achttiende eeuw werd daar begonnen met glas. Een eeuw eerder was men al in de andere glashut actief met de productie van vensterglas. De locatie van westkeetshaven waar ook de Zwijndrechtse Nieuwlichters op de werf neergestreken waren. Westkeetshaven kent toch wel heel veel Zwijndrechtse geschiedenis. Van de werven waar ook de nieuwlichters neerstreken, de glasindustrie, de Rijstindustrie, houtindustrie, Vertinnerij Tomado en woningbouw perikelen tot en met het container theater waar Achnaton van philip Glass werd opgevoerd.
In de geschiedenis van de Zwijndrechtse Nieuwlichters werd al terug verwezen naar de Romeinen. van de Romeinen,die ook door ons gebied heen trokken, is bekend dat zij ook vensterglas gebruikten. De glashutten in Zwijndrecht waren dus vanaf halverwege de zeventiende eeuw actief met in het begin het gieten van glas. Glas werd gegoten en pas later zoals we dat nu doen getrokken. Over de techniek van glasbewerking valt ook heel veel te vertellen. In de praktische zin was glasproductie toch iets van gespecialiseerd werk. Er werd dan ook in de achttiende eeuw al flink gezocht naar gespecialiseerd personeel. De ronselaar die dat deden hadden in ieder geval een huis in de aanbieding naast handgeld als extra argument. De huizen op de dijk ter hoogte van het Slagveld stonden naast de locatie van de glashut en stonden dan ook bekend als huttershuizen. Opleidingen waren er niet en het vak moest feitelijk geleerd worden in de praktijk. Eigenlijk is er in die zin door de eeuwen heen niet zo heel veel veranderd. Nog steeds is er in de industrie nog steeds veel plek voor praktijkscholen ook al organiseren we dat nu soms wat anders. Ook wat huisvesting betreft zie je dat de industrie vaak een duidelijke verbinding maakt met woningbouw. De voorbeelden zie je terug in Meerdervoort, Kort Ambacht of Noord waar industrieën als Unilever (van de Bergh & Jurgens), van Leeuwen Buizen, de betonfabriek Schokbeton vaak aanleiding waren voor nieuwbouw.
De glasindustrie bood woningen aan aangrenzend op de fabriek. Zwijndrecht was toch echt dat dorp aan de rivier waar grote schepen makkelijk konden aanleggen voor aan en afvoer van de producten van de fabriek. De glasproductie legde zich in Zwijndrecht voornamelijk toe op het maken van flessen en potten. In achttien vijfenvijftig nam distilleerderij Hoboken en de Bie de Zwijndrechtse glasindustrie over ten bate van de eigen productie van flessen.
Flessen werden steeds meer machinaal geproduceerd en na vijftig jaar werd de glasproductie weer overgenomen door Bottle Works N.V. Het hele productieproces automatiseerde steeds verder. De productie werd elektrisch aangedreven terwijl de glasoven kolengestookt bleef. Tot negentien achtendertig bleef Bottle Works N.V in eigendom en kwam vanaf dat jaar in eigendom bij de conservenfabriek Zwanenburg. In de vijftig jaar dat Bottle Works actief was werden er vele soorten verschillende flessen geproduceerd. Zwijndrecht kende door zijn tuinders activiteit veel in makerijen. Glas was net als heden ten dage nog een goed product om groenten en fruit in te bewaren. Ook het inblikken was en is nog steeds een goede methode van bewaren. De glasindustrie verplaatste zich in negentien achtendertig naar schiedam waarna Zwanenburg het terrein overnam.
Zwanenburg verplaatste zich later naar Etten-Leur en fuseerdce later tot een groter bedrijf. Bij de komst van Zwanenburg van Swanenburg naar Zwijndrecht werd dus in de bedrijfsnaam gebruik gemaakt van een Z in plaats van de S in de familie naam. Bekend was het thuiswerken van het uienpellen waar in de regio wat werd verdient. De thuis pellers zullen wat afgehuild hebben bij dit werk wat hele gezinnen aan het werk hielp om zo in het moeizame bestaan van die tijd te voorzien.
De sjalotten werden wel geleverd door Wulfse, Los of van Eek en leverde één cent per kilo op. De sjalotten of zilveruitjes werden vooral op straat gepeld. De glasindustrie in Zwijndrecht en de inmakerijen verdwenen.
Met het vertrek van Zwanenburg naar Etten Leur verdween ook het recht om in de hutter huizen te mogen wonen. ééń van de buurmeisjes Janneke, waar ik wel eens eerder over heb geschreven vertelde mij later dat dat de reden was dat zij bij ons in de straat terecht kwam. Haar vader weigerde mee te verhuizen met het bedrijf Zwanenburg en zo moest de familie gedwongen verhuizen. Het mooie uitzicht op de rivier en Dordrecht verloren zij en het was wel wennen in een gewoon rijtjeshuis. Als kind ging ik wel eens met mijn vader mee voor glas en kwam op de dijk terecht, ter hoogte van Zwanenburg, waar van Dam en de Koning zat. Het kan ook zijn dat het toen alleen van Dam heette. Ik voor mij vond dat al een hele beleving om daar binnen te stappen en alles rondom glas voor de ramen daar te zien en gesneden te zien worden. Van Dam en de Koning bestaat nog steeds
Glas in Zwijndrecht kent dus best wel een geschiedenis. Bij de vergulde Swaen zijn nog wel producten van dit glas terug te vinden. Flessen en brokken glas die door Lucien den Arend opgegraven zijn bij de sloop van het gebied.
Glas in Lood is nog wel veel terug te vinden in Zwijndrecht. Het oude raadhuis kent nog tal van gebrandschilderde ramen. Daarin staat ook wel vermeld wie bijgedragen heeft aan de ramen. Glas heeft duidelijk betekenis gehad voor de ontwikkeling van Zwijndrecht. Denk daaraan ook maar aan het platte glas van de tuinders, de lage kassen. Zwijndrecht is een woongemeente geworden waarin de industrie is opgeschoven en de historische plekken bebouwd zijn. Misschien helpt het om de geschiedenis te gaan visualiseren op een andere manier zoals dat ook bij het Develstein gebeurt. Trots op wat er geweest is maar ook wat er gebeurt.
Als ik door het raadhuis loop en de ramen zie dan leeft voor mij de geschiedenis, in de kelder zie ik de tralies, op de eerste verdieping zie ik stalen kozijnen, waar als je de trap ook ziet die naar boven leidt door het glas in lood met het raam met de drie heugels. Ik kijk graag naar de ronde ramen, naar de smalle ramen en al die elementen waaruit ik de geschiedenis terug kan halen. Ik kijk nog eens naar de foto s van de oevers waar aan het veerplein het gemeentehuis was, waar de glashut en Zwanenburg stond. Zwijndrecht is het dorp aan de rivier waar al eeuwen over geschreven wordt en waar best wat leuke verhalen over te vertellen valt.
