Tycho Jansen (Financiën): “Vanaf 2026 hebben we 17 miljoen minder te besteden, terwijl kosten stijgen”
ZWIJNDRECHT - Over enige tijd zit het college er alweer twee jaar. Tijd om eens terug te blikken en vooral om vooruit te kijken naar de toekomst. Een blik door het financiële venster naar de weinig rooskleurige wolken die boven gemeenten, en met name Zwijndrecht, lijken te komen. Met wie kan dat beter dan met Tycho Jansen, de huidige wethouder van Financiën? Zwijndrecht.net sprak met hem. Zijn boodschap: vanaf 2026 heeft de gemeente per jaar € 17 miljoen structureel minder te besteden.Kortom: Een overview van de financiële situatie in Zwijndrecht.
Gemeentefonds
Het college heeft de raadsleden onlangs geïnformeerd over de ingrijpende bezuinigingen bij de gemeente. Er gaan bedragen van 7 of 10 miljoen euro over de tafel en deskundigen spreken over een financieel ravijn in 2026 voor veel gemeenten. Hoe zit dat precies?
Deze vraag is aanleiding voor Tycho om er eens goed voor te gaan zitten, want hij beantwoordt deze vraag uitgebreid.
1. Andere berekening
“Vanaf 2026 verandert het Rijk de verdeelsleutel van het Gemeentefonds voor gemeenten. Ten eerste hanteert de Rijksoverheid een andere berekening van de omvang van het Gemeentefonds. Dit is een fonds waaruit gemeenten een groot deel van hun inkomsten halen. Vroeger was de omvang van de uitgaven van het Rijk bepalend voor de omvang van het Gemeentefonds. Van 2026 kijkt het Rijk naar het Bruto Binnenlands Product (BBP)."
2. Andere verdeling
“Ten tweede: vanaf 2026 is de verdeling van het Gemeentefonds ook anders geworden. En daar heeft onze gemeente ook een groot nadeel! Het Rijk gaat uit van andere gegevens: zo gaat het er niet vanuit dat Zwijndrecht (Zwijndrechtse Waard) een hele slappe bodem heeft. Daardoor gaat de riolering geen 50 of 60 jaar mee, maar hoogstens 30 jaar. Dat geldt ook voor Hendrik-Ido-Ambacht, maar een veel kleiner deel van Ambacht heeft hier last van.”
Aanvullende bezuinigingen van het Rijk
Maar daarmee zijn we er volgens de wethouder nog niet. “Het zou best kunnen zijn dat na deze aanpak van het Gemeentefonds weleens een bezuinigingsslag bij het Rijk er over heen zal kunnen komen. Daar moet nog een besluit over worden genomen. Hoeveel het Rijk moet bezuinigen, daar is nog veel onduidelijkheid over. Maar een belangrijk verschil tussen Rijk en gemeente is dat: de eerste mag een begrotingstekort hebben, gemeenten niet.”
Financiële effecten
Welke effecten hebben deze bezuinigingen dan het voor het toekomstige financiële beleid van Zwijndrecht?
Jansen: “Het eerste effect is dat de inkomsten kleiner worden. Vorig jaar december hebben we berekend dat we vanaf 2026 zeker 10 mln. structureel minder aan inkomsten ontvangen. Daarnaast zien we dat de normale kostenontwikkeling veel sterker is dan in andere jaren (denk aan de cao-lonen, kosten in de bouw, inflatie).”
De wethouder noemt nog een tweede effect. “We hebben in de begroting rekening gehouden dat er in het sociale domein kostenbesparingen zullen zijn. Maar door de komende ombuigingen halen we deze lijn in onze begroting niet. We hebben bewust vorig jaar een krappe begroting opgesteld, omdat we met de provincie hebben afgesproken dat we onze tekorten uit algemene reserve zouden betalen. Het effect van het bezuinigingsbeleid gaat de andere kant op, waardoor we meer uitgaven gaan krijgen. We gaan daarom zowel de inkomsten als de uitgaven scherp begroten. Dus: we moeten de broekriem aanhalen. In 2025 hebben al 7 mln. tekort, in 2026 komt daar 10 mln. bij. We hebben dus totaal van 2026 17 mln. minder te besteden!”
Maatschappelijke effecten
Welke maatschappelijke effecten hebben deze financiële ombuigingen in de gemeente?
Jansen: “Als kleinere gemeente hebben we in sommige wijken en op scholen te maken met ‘grootstedelijke problematiek’, maar daar krijgen vanwege onze omvang geen of onvoldoende geld voor van de Rijksoverheid. Zo krijgt nu 1 op de 6 kinderen in Zwijndrecht een vorm van jeugdzorg. Dat is veel hoger dan het landelijk gemiddelde. Sinds corona neemt het aantal kinderen dat van jeugdzorg gebruik maakt weer toe.”
Bezuinigen op de Jeugdzorg
De wethouder geeft aan dat de gemeente de laatste jaren veel tijd en kosten hebben besteed aan armere gezinnen. “Waar we slimme oplossingen hebben bedacht en besparingen hebben kunnen realiseren. Maar door toenemende vraag naar onder meer jeugdzorg vallen onze successen weg.” Daarom zijn oproep aan het Rijk: help ons als kleinere gemeente bij deze grote stedenproblematiek.
Krachtige gemeente
Ondanks de komende moeilijke financiële situatie wil Jansen dat Zwijndrecht een “krachtige gemeente” blijft. Hiervoor is naar zijn mening ‘een gouden driehoek’ nodig. Hij legt uit:“Als je een krachtige gemeente wilt hebben, heb je twee ondersteunde poten nodig:
1. Sociaal-maatschappelijk: het sociaal domein effectiever laten ondersteunen in de samenleving
2. Sociaaleconomisch: je voegt de juiste banen en de juiste woningen toe om een evenwichtige bevolkingssamenstelling
De gouden driehoek wordt aangevuld door een financiële basis, die daar onder ligt. De basis is gefundeerd op het blijven investeren in de woningbouw, in het stationsgebied, om de doorstroming te bevorderen.” Een goed voorbeeld hiervan is naar zijn mening het woningbouwproject Euryza: 70% van de bewoners woonden al in de gemeente Zwijndrecht.
Compensatie
En over investeringen gesproken: “We moeten wel compensatie omdat in Zwijndrecht investeringen in de ruimte buiten duurder is vanwege de slappe bodem. Ten tweede: we moeten rekening houden met veiligheidscontouren omdat water-, spoor- en snelwegen dwars door onze gemeente lopen. Dat is belangrijk voor BV Nederland, maar Zwijndrecht profiteert er nauwelijks van. We moeten in gesprek met de rijksoverheid over compensatie,” aldus een vastberaden wethouder.
Invulling bezuinigingen
De grote bezuinigingen hebben nogal wat gevolgen voor de inwoners: een verminderde dienstverlening door minder personeel, een verhoging van gemeentelijke belastingen of een combinatie van beiden. Staan ombuigingen niet haaks op het huidige raadsprogramma en het vertrouwen van de inwoners in de politiek dat het college probeert terug te winnen? Hoe gaan jullie deze bezuinigingen invullen?
1. Verbonden partijen
Jansen:“We hebben werkgroepen gevormd die de bezuinigingen voorbereiden voor de gemeenteraad. Intern kwam creativiteit hoe we onze dienstverlening slimmer kunnen organiseren. Dat telt mee! Misschien moeten we meer automatiseren. Vergeet ook niet dat de helft van de begroting wordt uitgegeven via ‘verbonden partijen, zoals Dienst Jeugd en Gezin en de Sociale Dienst Drechtsteden. Zij moeten financieel gezien ook meebewegen”.
2. Taken afstoten
“Verder ontkom je er niet aan om met bepaalde taken te stoppen. We hebben nog niet in beeld welke taken. Hetzelfde geldt voor het stoppen met subsidies. Ombuigingen betekent ook dat het ambtelijk apparaat afslankt. We verwachten wel dat we dit kunnen opvangen door natuurlijk verloop. Geen gedwongen ontslagen is geen garantie, maar de intentie is dat er geen gedwongen ontslagen komen.”
3. Minder investeren
Volgens Jansen heeft bezuinigen op de investeringen “een neerwaarts effect in de samenleving.” Ook wil hij voorkomen dat het college moet inleveren op het belangrijke thema “Bouwen aan Vertrouwen.” Maar: “We kunnen de bezuinigingen ook uitleggen aan de burgers als we minder geld krijgen. En dan gaan we ons recht halen bij de rechter, we kunnen niet alle extra taken doorbelasten aan de burgers. Dat houdt een keer op. We kunnen ook verklaren aan de burgers dat hogere uitgaven komen door de keuzes van de rijksoverheid.”
Inleveren pijnlijk
“Wordt het dus minder dienstverlening of de portemonnee trekken?”
Jansen zegt vastbesloten: “De portemonnee houden we voor ‘last resort.’ We gaan deze bezuinigingen zeker merken: minder dienstverlening, bepaalde taken terug moeten geven, minder subsidies. Dat is heel pittig: we hebben de afgelopen vier en vijf jaar fors geïnvesteerd in bijvoorbeeld armoedebestrijding, dan is het uiterst pijnlijk als je daarop moet inleveren.”
Portemonnee trekken als inwoner
“Geen knaken, geen taken”
U sprak zojuist over het naar de rechter stappen. ABZ-fractievoorzitter Fred Loos kwam onlangs ook met dit voorstel om de Rijksoverheid aan te klagen volgens onbehoorlijk bestuur, onder het motto “Geen knaken, geen taken.” Hoe serieus is dat voorstel?
“Of de staat aanklagen nu de juiste procedure is, is de vraag. We nemen het serieus in overweging. Voordat we een rechtszaak aanspannen, moeten we nagaan op welke onderwerpen wij een bij de rechtbank te pleiten zaak hebben. Maar ook:welke rechter daar over gaat en tegen wie wij dan een rechtszaak gaan voeren? We willen verantwoording gaan zoeken voor de taken, die we moeten uitvoeren. Er zijn ook andere juridische wegen om te bewandelen. We willen het Rijk ter verantwoording roepen, omdat we structureel te weinig geld krijgen. Bij jeugdzorg was bijvoorbeeld een arbitragecommissie ingesteld. Die concludeerde dat het rijk extra geld moest betalen aan gemeenten om jeugdzorg uit te voeren,” aldus Jansen.
Lobby met andere gemeenten
Hij is een groot voorstander te gaan lobbyen met andere gemeenten (denk aan Schiedam, Vlaardingen, Capelle a/d IJssel) die in hetzelfde schuitje zitten als Zwijndrecht: groeiende taken en verminderde uitgaven. “Als kleinere gemeente hebben we grootstedelijke problemen, maar krijgen niet het geld er voor. Dordrecht krijgt bijvoorbeeld gelden als 100.000+ gemeenten uit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid, maar wij niet. In twee Dordste wijken komt nu een versnelde aanpak, waarbij wooncorporaties meeliften. Wij hebben dat niet.” Ook de vereniging van Zuid-Hollandse Gemeenten is naar zijn opvatting een goede lobbyclub.
Verkenning verantwoording
En: “Als het gaat om de scheefgroei tussen een bepaalde specifieke taak en uitgaven daarvoor, gaan we in de verantwoording/verkenning wel kijken naar goed bestuur: het Rijk moet ons in staat stellen om deze taak uit te voeren. Onze verkenning is: we doen een algemene benadering (wat betekent de financiële verdeling voor gemeenten) en we gaan kijken naar de gemeente per taak en dat kan tot juridische procedures leiden.”
Alternatief: planbatenheffing
Ziet u nog alternatieven? Zo lijkt de invoering van de planbatenheffing lijkt een kwestie van tijd. Dat bleek uit een Kamerdebat van 21 maart jl. Bij de fracties tekent zicht namelijk een meerderheid voor deze heffing. In hoeverre levert zo’n heffing extra inkomsten op voor de gemeente om het tekort te dekken?
Wethouder Jansen is daar niet optimistisch over. “We hebben geen grote gebieden waar herbestemming van grond (bijvoorbeeld van landbouwgrond naar grond waar huizen op kunnen gebouwd worden) mogelijk is. Er zit dan ook niets in de planning. Een eerste inschatting is dan ook, dat deze wetswijziging geen financiële verlichting geeft voor Zwijndrecht."
Planbatenheffing
Schrappen opschalingskorting
Een misschien wat technische vraag. Vanaf 2026 wordt de opschalingskorting definitief geschrapt. Daardoor krijgen gemeenten dat jaar € 675 miljoen extra. Hiermee lijkt ‘het ravijnjaar’ enigszins gedempt. Ook is besloten om de nieuwe financieringssystematiek voor gemeenten al vanaf 2024 in te voeren, voor meer stabiliteit. Dit betekent wel dat er in 2025 eenmalig 675 miljoen euro minder in het gemeentefonds zit. Wat betekent dit financieel gezien voor de gemeente?
Jansen is ook over dit schrappen niet optimistisch:“We laten de effecten hiervan op dit moment nog doorrekenen. De verwachting is dat door het aanpassen van systematiek die het rijk gebruikt voor het voeden van het gemeentefonds (de gemeenten krijgen bij deze aanpassing minder dan in het huidige systeem) het schrappen van de opschalingskorting in meerjarig perspectief meer dan teniet wordt gedaan. Het gemeentefonds groeit onder aan de streep dus niet, ondanks het schrappen van de opschalingskorting.”
Financieel zelfstandig?
In hoeverre kan Zwijndrecht dan nog op korte of middellange termijn financieel zelfstandig blijven met de voorgestelde bezuinigingen?
De wethouder is positief, maar waarschuwt: “Het alternatief is dat de gemeenteraad zegt: we gaan niet bezuinigen, dan is er een begrotingstekort. Het gevolg is dat de provincie Zuid-Holland kijkt waar aanvullende middelen kunnen worden gevonden. Dan gaan de lasten fors omhoog In zo’n situatie gaan de inwoners van Zwijndrecht nog meer hun portemonnee trekken en dat wil ik niet!”
Een overview van Zwijndrecht: "Geen knaken, geen taken, de gemeente vraagt verantwoording Rijk, gaat slim bezuinigen en blijft financieel zelfstandig"
Foto's: Gemeente Zwijndrecht, Jeugdteam Zwijndrecht, Erasmus Universiteit
