Massaal verzet in Drechtstreek tegen Duitsers in april 1943

28 april 2023 • 07:00
Massaal verzet in Drechtstreek tegen Duitsers in april 1943
De telefonisten gaven in Postkantoor signaal tot staking op 30 april.

DRECHTSTEDEN - In de Drechtstreek waren grote stakingen aan de Merwede en de Noord en in Dordrecht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit is nu tachtig jaar geleden. De scheepswerven werden met name genoemd in rapporten na de oorlog.

Volgens tellingen toen waren er in Dordrecht er zeker 5.000 stakers en mensen die door bepaalde omstandigheden hun werk hadden verlaten. De staking kon onder meer groeien door de verspreiding van tienduizend pamfletten in de stad met een vlammende oproep tot protest. De groep rond het communistische blad De Waarheid onder leiding van timmerman Havelaar besloot donderdag 29 april al om te gaan werken aan een stakingsoproep.

In verslagen na de oorlog wordt aangegeven dat bij het postkantoor de telefonistes het voortouw namen en op 30 april als eersten hun werk stillegden. Ze gingen ook naar huis om de was te doen en hun mannen kwamen thuis om te helpen, zo was een verhaal toen. De directeur van het Postkantoor, Van der Valk, werd in mei ontslagen, evenals toenmalig burgemeester J. Bleeker. Hij beschreef dat in zijn boek De Buffer dat in 1945 verschenen was.

30 april 1943
Vanaf vrijdagmorgen 30 april 1943 - in alle vroegte - begonnen de massale stakingen in de regio tegen de onderdrukkende maatregelen van de Duitse bezetter. Snel werd het zogeheten politie-standrecht aangekondigd om met terreur de staking te kunnen onderdrukken. In de Zwijndrechtse Waard en de Alblasserwaard vielen doden. In Dordrecht gebeurde dat niet en stond burgemeester J. Bleeker pal voor de Dordtenaren. Hij had zich borg gesteld tegenover de Duitsers, waarbij een regierol was weggelegd voor J.J. Boelstra in Rotterdam.

Het rapport van de Rijksdienst voor oorlogsdocumentatie (RIOD) berichtte in 1950 over Boelstra: "Deze NSB-er, de waarnemend gewestelijke politiepresident „kolonel” J. J. Boelstra uit Rotterdam, trad in deze zaak vrij correct op. Hij nam genoegen met een verklaring van burgemeester Bleeker. Deze had zich garant verklaarde voor de hervatting der werkzaamheden op Maandag 3 Mei.” Het RIOD bracht in 1950 in opdracht van de regering een lijvig rapport uit over de april/mei staking. Daarin werd ook beschreven hoe de oproep tot staking in de Drechtstreek massaal werd opgevolgd.

Johan de Witt
Om zeven uur in de ochtend van 30 april begon de staking bij de Dordtse metaalindustrie Johan de Witt, een dochteronderneming van Philips. Vrijwel gelijktijdig begon de staking bij EMF. De staking werd mede massaal gevolgd door de verspreiding van een pamflet bij veel fabrieken en bedrijven.

Havelaar
In Dordrecht bestond een verzetsorganisatie die het illegale blaadje De Waarheid in omloop bracht. Leider van deze groep was, zoals het rapport van het RIOD in 1950 vermeldde, een eenvoudig timmerman, A. Havelaar. Nadat hij donderdagmiddag 20 april had vernomen van de Duitse maatregelen, werd een pamflet opgesteld. Het RIOD in 1950:,,Men stelde een manifest op, een gloedvolle opwekking tot staking, leende een stencilmachine en werkte de gehele nacht door om Vrijdag vroeg in de ochtend tienduizend manifesten in omloop te kunnen brengen.”

De oproepen tot staking uit Dordrecht vonden ook in andere plaatsen hun weg, zoals in Hardinxveld-Giessendam. Ook de mensen van de MTS (later bekend als de HTS) deden mee aan de werkonderbreking. Verder haakten de ambtenaren van de secretarie aan in de ochtend van 30 april bij de stakingsgolf in Dordt. 

Lastig
Burgemeester J. Bleeker van Dordrecht deed na de oorlog verslag in zijn boek De Buffer. Zijn inzet om de Dordtenaren te beschermen tegen de terreur, die werd aangekondigd, betekende in mei zijn ontslag. Bleekers rol was ongewoon lastig. Hij had zich borg gesteld tegenover de bezetters om ordelijk de stakingen te beëindigen. Daarvoor paste Bleeker de werkelijkheid in cijfers aan. Zo kon hij de Duitsers vertellen wat zij wilden horen. De burgemeester nam tot maandagmorgen 3 mei de tijd om het ,,gewone"  (werk) leven weer te laten beginnen. Aan de overkant van het water in Papendrecht en Zwijndrecht zaten NSB-burgemeesters in het stadhuis. Zij speelden een andere rol.

Ambtsketen
Toen het verzet na de bevrijding Bleeker opnieuw aanwees als burgemeester wilde hij ook verantwoording afleggen over zijn rol als burgemeester in oorlogstijd. Hij verdween in mei 1943 als burgemeester van het toneel. De druppel die bij de Duitse bezetters de emmer deed overlopen bleek zijn houding te zijn tijdens de stakingen in Dordrecht. Bleeker werd per 6 mei 1943 formeel ontslagen als burgemeester. Bleeker schreef daarover in De Buffer: "Daar stond ik dus met mijn gezin op de keien zonder inkomsten. Dankbaar ben ik de ,,ondergrondsche", die bijsprong en een groep vrienden, die mij in staat stelden verder te leven"

NPO2
De staking is tachtig jaar later nog actueel, zeker in Hengelo waar bij Stork al op 29 april de eerste staking werd gemeld. Op NPO2 begon om maandagavond 24 april rond 22.15 uur een serie rond de soms vergeten april/mei staking van 1943. (zie bericht verderop dit verhaal).

(bron aankondiging TV drieluik april / mei stakingen voor eerste uitzending maandag 24 april NPO 2 22.15 u)

Maar liefst 500.000 mensen durfden in 1943 de onderdrukking van de Duitsers te trotseren tijdens de April-meistakingen. Het was de grootste staking die ooit in Nederland heeft plaatsgevonden en verspreidde zich als een lopend vuurtje over het hele land. De bezetter sloeg vanzelfsprekend hard terug.

Er sneuvelden 200 stakers en honderden werden er naar strafkampen afgevoerd. Het is opmerkelijk dat deze aangrijpende gebeurtenissen niet in ons collectieve geheugen gegrift staan. Waarom eigenlijk niet? Hoe kon het gebeuren dat deze enorme uitbarsting van verzet die begon bij de Stork-fabrieken in Hengelo zo onbekend is gebleven? Was het omdat de grote steden niet meer durfden mee te doen na de keihard neergeslagen Februaristaking?

Was het omdat de stakers op het platteland in bescheidenheid terugkijken op hun verzet? Erik Dijkstra belooft in ‘Staken op leven en dood’ dit raadsel op te lossen en de grootste Nederlandse staking een prominente plek te geven in de vaderlandse geschiedenis. ‘Staken op leven en dood’ is vanaf maandag 24 april drie weken lang om 22.15 uur te zien bij BNNVARA op NPO 2.

Onbekend, dus onverwerkt
‘Staken op leven en dood’ reconstrueert de gebeurtenissen rond de April-meistakingen via een twintigtal verhalen die zich door heel Nederland hebben afgespeeld. Het zijn ontroerende en meespelende getuigenissen die de onwaarschijnlijke moed laten zien van honderdduizenden Nederlanders.

Want de prijs die betaald werd, was hoog. Nog steeds worstelen kinderen en kleinkinderen met verdriet, verwijten en vaak ook met schuldgevoel. Meestal zijn die gevoelens onterecht, maar door de onbekendheid van de April-mei-stakingen zijn vele vragen tachtig jaar lang onbeantwoord gebleven. Geruchten werden mythes en trauma’s bleven onverwerkt achter in de hoofden van hen die erbij betrokken bleven. De laatste nog levende getuigen, destijds nog kinderen, delen openhartig hun verhalen en emoties van de gebeurtenissen die de rest van hun leven hebben getekend.

‘Staken op leven en dood’ is een coproductie van BNNVARA en Episode One. De regie is in handen van Kees Schaap. Over hetzelfde onderwerp verschijnt ook een boek over de April-meistakingen van Erik Dijkstra en Hans Morssinkhof.​​​

Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.