Watertorenprijs 2019: Herbestemming van de watertoren in Zwijndrecht
ZWIJNDRECHT - De herbestemming van de watertoren van Zwijndrecht heeft na jaren van leegstand en verschillende plannen uiteindelijk zijn beslag gekregen in een inspirerende realisatie. Dit dankzij de inzet van de eigenaar die ondanks alle perikelen erin slaagde om een goed plan te realiseren. Het ontwerp is van RoosRos architecten. Door te luisteren naar de kritiek op zijn eerdere plannen is het resultaat ook veel beter geworden en is het draagvlak vergroot. Een lang traject met tegenslag en bezwaren van omwonenden, overheden en erfgoedorganisaties kan frustrerend zijn voor de initiatiefnemer maar het kan dus ook, bij de juiste insteek, leiden tot een dialoog die bijdraagt aan de realisatie van een herbestemming. Mede om deze reden, maar vooral vanwege de kwaliteit van de herbestemming in het licht van onze criteria besloot het bestuur van de Nederlandse Watertoren Stichting unaniem om de prijs toe te kennen aan ISA beheer, eigenaar van de toren.
Motivatie
De watertoren van Zwijndrecht is een rijksmonument. Het is een van de weinige monumenten van Zwijndrecht en zeker het meest in het oog springende. Door zijn ligging aan de Oude Maas Is hij van ver zichtbaar, het is hét icoon van Zwijndrecht. De toren is gebouwd in 1897, hij is ontworpen door F.A. de Jongh.
Oorspronkelijk stond de toren in het middelpunt van zuiveringsbekkens die zich concentrisch om de toren bevonden. De toren had bij de bouw een ver uitkragend dak. Beide elementen zijn in de loop der tijd verdwenen. De bekkens zijn gedempt en het dak is in 1964 vervangen door een tentdak dat niet uitsteekt buiten de reservoirommanteling, dit alles ging ten koste van de kwaliteit van het karakteristieke silhouet aan de rivier.
Sinds 2000 wordt de watertoren niet meer als zodanig gebruikt. Vervolgens zijn er verschillende plannen voor de toren gemaakt, van terugrestaureren naar de oorspronkelijke situatie, tot plannen waarbij de toren is opgenomen in een groter complex. In alle plannen blijven het gele metselwerk van de toren en de oorspronkelijke ramen onaangetast. De ontwerpen concentreren zich vooral op de top van de toren. In een geval wordt daarop een enorme glazen cilinder geprojecteerd, in een ander plan een wat minder gigantische, maar nog steeds grote cilinder en een aangebouwd glazen trappenhuis.
Uiteindelijk wordt een licht opgetild en uitkragend dak voorgesteld dat ruimte maakt voor een panoramavenster rond de hele toren en een eigenzinnige ornamentale beëindiging op de punt van het dak. Daarmee is een evenwichtig beeld bereikt waar alle betrokken partijen zich in hebben kunnen vinden en dat recht doet aan de geschiedenis van de toren zonder historiserend te zijn. Wel lijkt het er op dat de concentratie op het uiterlijk enigszins te koste is gegaan van de aandacht voor de te huisvesten functie.
De verbouwing is niet toegespitst op een specifiek gebruik. Zeker, de toren kent prachtige ruimten, van de panoramaverdieping bovenin tot het sfeervolle reservoir en de mooie ruimten in de onderbouw. Je zou er bijvoorbeeld een kantoor, tentoonstellingsruimte en een bruidssuite in kunnen huisvesten, maar door de open verbinding tussen de verdiepingen lijken de gebruiksmogelijkheden beperkt. Dankzij de herbestemming heeft het landmark aan de Oude Maas aan betekenis gewonnen voor de steden Zwijndrecht én Dordrecht en hun inwoners. Het heeft de potentie om een aangename openbare plek aan de Oude Maas te worden.
Vervolg
In de toekomst is het de bedoeling om los achter de toren nog een laagbouw te realiseren. De impressies van ijle volumes die hiervoor getekend zijn ogen weliswaar intrigerend maar ze lijken nog niet meteen geschikt voor het huisvesten van een economisch draagkrachtige functie. Uiteraard is deze toekomstige context van de toren belangrijk voor de kwaliteit van de locatie en daarmee het ensemble waarvan de toren deel uitmaakt.
Criteria
Bij het toekennen van de watertorenprijs aan een herbestemde watertoren worden vier criteria
gehanteerd voor het vaststellen van de kwaliteit van de herbestemming: 1 het respecteren van debestaande kwaliteiten; 2 de meerwaarde van de herbestemming: is er sprake is van een toegevoegde kwaliteit die berust op de combinatie van oud en nieuw; 3 de functionaliteit van de herbestemming, ofwel is er sprake van een passende huisvesting voor de nieuwe functie in het herbestemde bouwwerk en tenslotte 4 de duurzaamheid van de herbestemming.
Nederlandse Watertoren Stichting 2019
Het was een mooie dag voor de uitreiking van de watertorenprijs 2019 door de Nederlandse Watertoren Stichting. Plaats van handeling was de Zwijndrechtse watertoren waar IsaAmbacht bv eigenaar en ontwikkelaar van is. De uitreiking van de prijs jaarlijks, ligt besloten in het feit dat er een inspirerende herbestemming heeft plaatsgevonden. In Zwijndrecht is daar zeker sprake van. Peter Nijhof, voorzitter van de stichting heette iedereen welkom op de vijfde verdieping van de watertoren die bereikbaar is met de lift als zowel met de trap.
Daar hingen ook alle tekeningen en foto s die een rol speelden in de ontwikkeling die tot nu toe hebben plaatsgevonden. De vijfde verdieping was ook de plek van het waterbassin waar vroeger het water opgeslagen werd om zo de waterdruk te veroorzaken. Een fraai uitzicht over de Drechtsteden viel de gasten te beurt. Na het welkom werden de genodigden een verdieping hoger gevraagd waar het uitzicht panoramisch is en laat zien wat de vernieuwing van de toren heeft toegevoegd aan het originele ontwerp. De motivering voor de prijs werd mooi weergegeven in vergelijking met andere projecten.
De herontwikkeling in Zwijndrecht is nu tien jaar bezig en dat is redelijk in vergelijking met plekken elders waar het wel negentien jaar duurt. Voor een nieuwe eigenaar kan dat afschrikkend werken. Peter Nijhof , voormalig ambtenaar van het ministerie de rijksdienst voor het cultureel erfgoed, vertelde hoe hij in aanraking was gekomen met dit project. Hij benadrukte dat deze watertoren de mooiste ligging heeft zo op de kruispunten en gelegen aan het water. De watertoren had al zijn originele kap verloren waardoor aanpassing vanuit zijn visie geen probleem was. Peter Plaisier, van IsaAmbacht bv, vertelde hoe hij het hele proces had ervaren en hoe de aankoop verlopen was.
Dankzij de contacten met Leen de Koning van Ames kwam hij in contact met de bestuurder van Oasen, Dhr. vos de Wael. Op deze manier kon de watertoren verworven worden. Ook vertelde hij dat alle inspraak en tegenstand van de omgeving telkens motiverend was om door te gaan in de ontwikkeling die nogal wat aanpassingen onderging sinds de start. De eerste gedachte van een glazen dak op het waterbassin met een galerie als basis ging niet door vanwege het verontreinigde puin en grond wat daar in zit. Dat is weliswaar veilig afgedekt maar opgraven is geen optie vanwege de kosten. Zo is nog steeds het het hele proces een dynamisch proces waar de gemeente een prettige partner is in haar toegankelijkheid.
De uitreiking van de prijs werd gedaan door de voorzitter Peter Nijhof. Hij overhandigde de prijs aan Rebbeca van der Kuip, die als behandelend ambtenaar al die tijd dit project begeleidde. Peter Plaisier gunde dat haar van harte aangezien de toegankelijkheid bij de gemeente en het meedenken door wethouder Kamsteeg zeker had bijgedragen aan het resultaat.
Hij vertelde ook hoe via de rijksdienst van het cultureel erfgoed er een enorme bijdrage geleverd was in het vlottrekken en vinden van subsidies om het project te realiseren. RoosRos architecten hebben als bureau enorm bijgedragen in het meedenken. Van hun staat ook een Tiny house op het terrein als voorbeeld van duurzaam wonen. Na de officiële uitkering konden de aanwezige genodigden waaronder wethouders en raadsleden genieten van het uitzicht of het terrein bekijken of het "kleine huisje" van RoosRos. De ontwikkeling gaat een nieuwe fase in en mocht dat leiden tot een vernieuwing dan maakt de toren opnieuw kans om in de prijzen te vallen grapte men.
Bron foto's en met dank aan: Wim van de Pol.
