Dan zie je Ridder Andries de brug bestijgen
Ik was deze week allerlei foto's en filmpjes aan het bekijken en bleef hangen bij de beelden van een honderd jaar geleden. Voor Zwijndrecht was dat ook een omslag periode. De Bruïnelaan werd in die periode bestraat en ging de verbindingsweg vormen van Rotterdamseweg naar het stationsplein. Regelmatig sta ik te kijken naar het uitleg plan van Zwijndrecht getekend door Pieter Verhagen. Dat komt vooral omdat ik rondleidingen geef in het gemeentehuis.
Het mooie is dan ook dat je vaker naar de ontwikkeling van Zwijndrecht kijkt als je zoals ik net aangaf door oude foto's en filmpjes heen worstelt. De opkomst en ondergang van bedrijven en wegen en gebouwen vallen dan dan in een tijdframe waarbij je als een waar scenario Zwijndrechtse geschiedenis leest als een boek. Bij de rondleidingen vraag ik wel eens aan de mensen wat ze hebben meegemaakt of zich nog herinneren.
Daarbij merk je dan de enorme verschillen in beleving. Zo herinner ik me het gesprek met iemand die in één van de vier huisjes had gewoond aan de rivier wat nu Balkengat is. Geweldig enthousiast over die periode welke tevens de laatste jaren van de huisjes waren. Het gebied van het Noordpark tot aan het Veerplein leverde mij veel verhalen op. Het Noordpark werd aangelegd tijdens de grootte depressie in de jaren dertig door de werkverschaffing .
Verhagen wandelde toen al door IJsselmonde en tekende en ontwierp buitenruimte. Hij tekende een station bij de oude begraafplaats welke ook door de inzet van werkverschaffing werd aangelegd. Het station kwam nooit verder dan op tekening bedacht en het station aan het stationsplein werd vanwege de enorme helling verplaatst naar de huidige plek. Het station ter hoogte van Oudelands Ambacht aan de zijde van de sportvelden werd al lang niet meer gebruikt en ik bezocht het omdat een school genoot uit klas zes daar woonde.
Als ik dan bij de tekening van Zwijndrecht uit de jaren dertig sta dan zie ik de groei van Zwijndrecht. De verandering in gebouwen en bebouwing en inzoomend op gebieden waar ik de foto's van heb gezien herken ik dan de veranderingen die hebben plaatsgevonden en zie tevens dat veel projecties uit de jaren dertig nog steeds actueel zijn.
De eendjesvijver ( zo wordt die wel genoemd) bij het gemeentehuis is zo een vast gegeven. Een mooi stedenbouwkundig element wat een vervolg kreeg richting Devel. Nu is het deel bij de Passage al een tijd verdwenen. De straatnaam achter de Passage draagt nog steeds wel de naam, vijverweg, hoe toepasselijk. Kijk je zo naar de ontwikkeling van de Zwijndrechtse tuinderijen dan zie je naast de rotterdamseweg het tuingebied maar ook achter de Lindelaan. Tuinderijen daar verdwenen door de uitbreiding van de veiling die zo groot werd dat deze als Greenery nu in Barendrecht te vinden is.
Honderd jaar geleden was het buitendijkse gebied nog het centrum van Zwijndrecht met een statig gemeentehuis, bewaarschool, postkantoor, politiebureau en winkels op het Veerplein. Huizen als een langgerekt lint aan twee zijden tot aan het Noordpark maar ook richting spoor, het eerdergenoemde stationsplein. Buitendijks lagen de huizen laag en liepen met hoogwater rustig onder. Je woonde tussen de bedrijven. Zoals de werf Kooiman die nog steeds bestaat of houthandel van Drimmelen.
De oever van de rivier was duidelijk minder gecultiveerd en bevatte strandjes zoals eigenlijk de rivier ze vormde. Zwijndrecht had behalve de watertoren ook een gasfabriek onder aan de dijk bij de Emmastraat. Een volstrekt normale zaak was het al die industrie midden in leefgebied of omgekeerd wonen tussen de industrie. Bedrijfsvoering was heel los. Molen Welgelegen bij de watertoren was chemische industrie, van Leeuwen buizen huisde daar op de dijk. Glasindustrie, scheepswerven, inmaakkerijen, de rijstpellereij, of rijstmolen, het vormde samen met de tuinderijen de economie van Zwijndrecht.
Met van de Berg en Jurgens startte de verdere groei van grootschalige industrie. Ondertussen verhalen we over de opkomst en of ondergang van deze bedrijven en zijn de woningen die gebouwd werden voor die groeiende economie al lang niet meer voor werknemers van dit soort industrie. Wel zijn de stratenplannen van die tijd nog actueel. Op de kaart van Meerdervoort zie je de grootste ingrepen.
De Dacosta straat die grotendeels is verdwenen. Honderd jaar geleden een belangrijke verkeersader met voor de huizen sloten met bruggetjes er over. Een straat met tal van winkeltjes. Huiskamerwinkeltjes zo klein waren die. De naam Bas Baan is daaruit overgebleven. Op de kop van de dacostastraat was deze duidelijk aanwezig. Deze verhuisde naar de Passage verder naar Walburg en weer terug naar een pand als “Stand alone”winkel aan de Bruïnelaan.
De Bruïnelaan was als verbindingsweg toch wel belangrijk. Verhagen koos de plek voor het nieuwe raadhuis op een snijpumt van wegen. Strategisch gelegen. De Bruïnelaan was ook een winkelstraat en leek in veel opzichten op de dijk als langgerekt lint van huizen aan weerzijden. Statige woningen afgewisseld door bedrijvigheid. In een tijd dat karren ratelden over het tuinpad, de stoomtrein door Zwijndrecht reed en het leven vele malen langzamer ging dan nu.
Verhagen was een liefhebber van wandelen en daar leent ons gebied zich weer goed voor. Binnen Zwijndrecht heb je een flinke wandeling te maken als je binnen de gemeente van bijvoorbeeld het Veerplein naar het dorpshuis wil wandelen of gewoon een rondje dijk. Van Noordpark over de ringdijk en zo via de Lindtsedijk langs het Waaltje terug over de Ringdijk weer naar het Noordpark.
Maar een kerken route is ook goed te doen van bijvoorbeeld de Bethelkerk naar het Heilig Hart op de Bruïnelaan door naar het kerkje in de Lindt naar de pieterman en zo via de Kijfhoek naar de oude kerk in Heerjansdam en dan terug via de Boomgaardkerk richting Develhof zo richting voormalige kerken in Kort Ambacht zoals de Ichtuskerk wat nu de kinderopvang is.
In honderd jaar is er ook qua kerkgang veel veranderd. Noem het klederdracht of de hele kerkgang en eerbiediging van de zondagsrust. De hele kerkgeschiedenis in dit gebied is een mooie om het zo maar uit te drukken. In de straat waar ik opgroeide leerde ik de vele kerken, opvattingen en stromingen kennen. Later begreep ik inhoudelijk pas veel meer er van.
Wat mooi is om te zien is dat die geschiedenis en aller gebruiken zich aangepast hebben of zijn getransformeerd. De Zwijndrechtse Nieuwlichter is Mormoon geworden de PKN kerken zijn ontstaan. Vele andere stromingen hebben zich verder ontwikkelt zoals de volle Evangelie gemeenten of de Jehova getuigen. Beiden hebben een eigen plek weten te creëren.
De jeugd met Beatle haar, de nozems , ze zijn geëvolueerd tot nieuwe groepen die oudere generaties doen gruwelen. Het zijn normale bewegingen in tijd die steeds maar sneller gaat. De melkboer met paard en wagen heeft het nog het langst in Zwijndrecht volgehouden. Je ziet dat ook bij de industrie. Waar eerst de boortorens gebouwd worden zijn het nu enorme jachten die de hal verlaten. Honderd jaar geleden een pracht van een tijdseenheid.
Met de plaatjes en filmpjes in mijn hoofd fietse ik dan ook over de dijk richting watertoren en zag de oude bebouwing aan mijn geestesoog voorbij trekken. Ik reed op het fietspad waar voorheen gevels van huizen en winkels stonden. In de watertoren klom ik naar boven en bekeek het uitzicht vanuit de nieuwe koepel onder het dak. Een geweldig uitzicht waarbij de oude luchtfoto's voor ogen de verandering immens was.
Vanaf de watertoren reed ik door naar van de Berg en Jurgens, het huidige Syme Darby, op weg naar de uilenhaven. Nadat ik de littekens van het spoor, de brug en Drechttunnel gepasseerd was kwam ik weer een beetje terug in de werkelijkheid van honderd jaar geleden. Meerdvoort en het kantoorgebouw van de fabriek bracht mij weer een beetje terug bij het tijdsframe van die honderd jaar terug en de ontwikkeling van de gemeente Zwijndrecht.
Ik kon me weer goed verplaatsten in Pieter Verhagen die zo wandelend door dit gebied zijn aantekeningen maakte. De stedenbouwkundige ontwikkeling in ogenschouw genomen moet het voor iemand als verhagen toch wel een uitdaging geweest zijn. Londen was zijn voorstudie en dan zo door Ijsselmonde wandelend moet dat toch wel een enorme uitdaging zijn geweest om een tekening te maken voor een dorp aan de rivier geketend aan dijk, als een snoer met meerdere kernen, gelegen in het groen als een oase van rust. Ontluikende industrieën, tuinderijen die de groeiende woonwijken voorzien van leven. Kernen met een eigen identiteit en vlag, tevreden mensen met een lach, die niet beseffen wat nog komen gaat.
Zwijndrecht duizend jaar beschreven maar och zucht de boer nuchter om het even, hij ploegt en zaait net als al die eeuwen, als de boeren niet meer klagen en de pastoors niet meer vragen, dan nadert het einde der dagen. Ik berust terwijl ik ridder Andries de brug zie bestijgen als tijdloos mens die je niet hoort klagen.
