Van raadhuis tot burgerij

Zwijndrecht gaat zijn derde raadhuis betrekken binnen 150 jaar. Een nieuw kantoor, een glazen huis maar op een vertrouwde plek met een beproefd kantoorconcept. Ook in deze periode wordt het geopend in een tijd van crisis. Ieder tijdsgewricht is anders.
Zwijndrecht na Napoleon ondergaat net als de rest van Europa grote ontwikkelingen. De industrie komt op en de groei van de bevolking in de dorpen aan de rivier neemt toe.

Een dorp als Zwijndrecht heeft omtrent 1813 een paar honderd inwoners. Het bestuur van de gemeente blijft zoals het was in de Franse tijd ondanks dat de ambachtsheren hun rechten terug krijgen, althans voor een deel.

Onder koning Willem 1 begint de herindeling van de ambachten die verdeeld waren in hoofd, volger en gemene volgerlanden. Elf gemeenten in de Zwijndrechtse waard kregen hun eigen afgebakende gebiedsdeel. De polder op zich kreeg een eigen onafhankelijk bestuur In 1848 vervielen de heerlijke rechten en dat was meteen de start van bestuurlijke herindeling. In 1855 kwam Meerdervoort bij Zwijndrecht . In 1861 besloot de gemeenteraad Zwijndrecht met zo een 2600 inwoners tot de bouw van een gemeentehuis.

Vergaderingen van het bestuur  vinden in die tijd vooral plaats in de herberg, of dat de gezelligheid en besluitvorming beïnvloedt is niet bekend.. Ook de particuliere woning wordt er voor gebruikt. Voor de burgemeester en secretaris was meteen de kantoorfunctie aan huis toegedacht voor de gemeentesecretarie, thuiswerken was toen al populair. De locatiekeuze was om op het huidige Veerplein een raadhuis te gaan bouwen. Ook in die tijd was de ruimte beperkt en moesten er twee woningen wijken voor de nieuwbouw. Multifunctioneel bouwen was ook in die tijd een noodzaak voor kostendekkendheid alhoewel dat vandaag de dag er niet echt op lijkt. De bewaarschool en een woning voor de `bewaarster” zorgden er voor dat het exploitatieplaatje rond kwam.

Net zoals tegenwoordig vaak gebeurt, was er een verschil tussen aanneemsom en uiteindelijke kosten. Geraamd was het voor een totaalbedrag van 9190 gulden terwijl het uiteindelijk uitkwam op een bedrag van 14.330 gulden. Het gebouw werd in mei 1862 in gebruik genomen. Door de groei van de gemeente was de behuizing in 1880 al weer te klein. De bewaarschool maakte ruimte voor een politiebureau met cellen en de burgemeester betrok in 1894 de woning naast het raadhuis. In 1909 kreeg Zwijndrecht een echte gemeentesecretaris en door de toenemende groei werd er in 1911 een tweede woning bij het gemeentehuis gevoegd .

In 1929 passeerde het inwonertal de tienduizend inwoners en in 1930 werden de panden op het Veerplein verkocht aan Dhr. van de Wetering een toenmalige projectontwikkelaar. Dat maakte het mogelijk om een nieuw raadhuis te laten bouwen aan de Bruïnelaan.

Om te zorgen dat de het gemeentebestuur zijn werk kon blijven doen werden Villa “Catharina” en Villa ”Berta”  betrokken op de hoek van de Bruïnelaan/Rotterdamseweg. De gemeenteraad ging vergaderen in  “het witte Paard” een aan het Veerplein gelegen café restaurant. Het raadhuis en stedenbouwkundige plan voor de gemeente Zwijndrecht werd gemaakt door het bureau Granpre Moliere, Verhagen en Kok. Piet Verhagen tekende het gehele ontwerp en hanteerde daar de gulden snede voor en maakte er een compleet stedenbouwkundig plan van. Op 24 maart 1933 werd deze nieuwbouw in gebruik genomen.

Behalve raadhuis bevatte dit ook het politiebureau -met cellencomplex in de kelder onder het raadhuis- het postkantoor en een bodewoning. Postkantoor en het politiebureau waren gelegen aan de Bruïnelaan terwijl het raadhuis betreden werd via het Raadhuisplein. Achter het Raadhuis was er een luchtplaats voor de gevangenen.

Gaandeweg wordt dit gebouw met zijn open kantoortuinen te klein voor al zijn functies en verdwijnt eerst het postkantoor en bodewoning in de jaren 60 en ook het politiebureau vindt al snel zijn eigen plek. Het gemeentehuis groeit door met de nieuwbouw van een burgerzaal voor recepties en andere officiële gebeurtenissen. In de burgerzaal laaft de raad zich na de raad aan diverse versnaperingen. Dat is dan niet altijd zo geweest want oud raadslid Paul Hoogerwerf weet nog goed te verhalen hoe zij zelf koffie meenamen omdat er niets geserveerd werd. Keurig in het pak moesten zij zelf maar zorgen dat er iets gedronken kon worden. Nadat dit veranderd werd begon er zelfs een andere regel te ontstaan eind jaren zeventig. Naast het roken wat toen allemaal nog mocht kwam er na de koffie een lijstje met te bestellen drankjes. Niet alleen fris maar allerlei alcohol. Steeds meer werd er geconsumeerd totdat dit uiteindelijk naar begin jaren negentig beëindigd werd. Deze vrolijke periode kleurde zich met beschonken bestuurders, raadsleden en ambtenaren die soms ver boven hun theewater aan hun alcoholtax zaten.

Toch kwam er toen ook het besluit voor een doelmatiger gemeentehuis. Er kwamen diverse studies, reizen naar andere nieuwbouw gevolgd door een discussie van zo een tien jaar waarbij verschillende alternatieve locaties en oplossingen aangedragen werden. Vanuit emotie zo gaf een wethouder aan werd er gekozen voor de huidige nieuwbouw op locatie.

Ondanks alle pogingen om het goedkoper en “multifunctioneler” te doen werd het huidige ontwerp gekozen. En alras bleek dat het gebouw te groot was vanwege veranderende inzichten en dreigde het voor een deel leeg te komen te staan. Ook het raadhuis uit 1933 wat een monument is geworden bleef voor een deel leeg staan. Prachtig gerestaureerd in de originele kleuren staat het in pracht en praal voor de glazen doos. De bodewoning is nu de kunstopslag en de oude postkamer is nu de B & W kamer met alle portretten van voorgaande burgemeesters zodat deze kunnen toezien op de besluiten. Van geheelonthouder tot vrolijk feestbeest, van dementerende oudere tot in het harnas gestorvene ze hangen en kijken toe.

Zo kent de geschiedenis van iedere burgemeester zijn eigen verhaal. De enige die in deze serie ontbreekt, is de in de  tweede wereldoorlog aangestelde burgemeester. Wel is op het nieuwe plein het oorlogsmonument, gerestaureerd in ere hersteld. Tevens is in de raadzaal een plaquette aangebracht om de joodse slachtoffers te herinneren die in de tweede wereldoorlog tezamen gedreven werden in de raadzaal waaruit zij gedeporteerd werden.

Waar de vredespaal  die naast de raadzaal op de hoek stond terugkomt, is nog een raadsel  maar dat er in Zwijndrecht weer op het raadhuis de slachtoffers uit alle oorlogen herinnerd zullen worden op 4 mei staat als een paal  boven water. Op 8 april zal de nieuwbouw geopend worden. Er kan muziek uit het carillon van de voormalige Koningskerk klinken. Toch zal het een niet al te uitbundige opening worden en mogen raadsleden vanwege de vele genodigden niet hun eega’s maar wel hun ego’s meebrengen. Voor het publiek zal er een paar weken later de opening plaatsvinden.

De kosten van het gemeentehuis zijn een veelvoud van wat er in 1933 is betaald en ook de herinrichting van het plein is een doorn in het oog van velen. Toch zijn B&W van mening dat de investering de moeite waard is ondanks alle commotie.
Zoals een zeemansliedje gaat; Mooi is het meisje maar lelijk is haar moer, zo geldt misschien ook wel voor het gemeentehuis; mooi is de uitvoering maar lelijk is het plan.

Het nieuwbouwcomplex is nog zo lek als een mandje en het nieuwe politiebureau heeft een kletsnatte vloer. Of dat verdachten aan het kletsen helpt weet ik niet maar het is niet bevorderlijk voor de arbeidsomstandigheden. Kinderziektes zullen we maar denken maar wie  de kosten tegen de baten van dit lekke mandje afzet vraagt zich af in deze tijd van crisis waar het geld heen lekt.. Als nu de service en bereikbaarheid voor de burger toeneemt, zullen de criticasters vanzelf hun mond gaan houden. De kunstcommissie probeert de boel met goede ideeën en oude schilderijen nog wat op te fleuren in de hoop dat hiermee het gebouw wat gaat sprankelen. Nu nog wachten op Koning Willem Vier die helaas niet voor de opening kon tekenen. Daarom hangt er maar tot die tijd een fleurig portret van zijn moeder in driekleur tegen de wand. Zij geeft daarmee als eerste echt kleur aan het sobere glazen huis waar de heerlijke rechten ( OZB) ieder jaar onder haar toeziend oog worden verhoogd.